KOMPRESÖR NEDİR?

KOMPRESÖR NEDİR?

Gazı veya buharı sisteme giriş basıncından daha yüksek basınçlara sıkıştıran, akışkanın mekanik enerjisini basınç enerjisine çeviren makinelere denir. Kendisine bağlı hava tankı, sistemin çalışma basıncının korunmasını, kompresörün yük altında ve boşta dengeli bir şekilde çalışmasını sağlar.

Kompresör, basınçlı havanın gerekli olduğu mekanik sistemlerde (pnömatik sistem) kullanılır.

KOMPRESÖR ÇEŞİTLERİ VE ÇALIŞMA PRENSİPLERİ

Dönen pistonlu sistemde, kompresör tahrik miline merkezkaç olarak monte edilmiş ve silindirin içinde dönmektedir. Kayan bir mil, kompresör muhafazasına yerleştirilmiştir, dönen pistonun merkezkaç hareketini izler ve silindirin alçak kısmı ve yüksek kısmı arasında bir ayırıcı görevi görür. Mil döndükçe akışkan, kompresör emişine ve buradan da silindirin alçak basınç kısmına çekilir. Bu arada, silindirin yüksek tarafındaki gaz sıkıştırılır ve kompresörün basma tarafına gönderilir.

Kanatlı tipte ise kompresör yine tahrik mili üzerindeki pistonu merkezler fakat tahrik mili silindir içinde merkez dışında monte edilmiştir. Birçok kayan kanat, rotorun üzerine yerleştirilmiş ve silindirin şeklini izlemektedir. Bu kanatçıklar farklı basınçlara sahip odalarda gazı hapseder. Rotor döndükçe, gaz ilerleyerek daha küçük odaya hareket ettirilir ve sıkıştırılır. Yeni düşük basınçlı gaz çekilir ve aynı zamanda yüksek basınçlı gaz basılır.

Rotary kompresörler vibrasyonu düşük ve sessiz bir çalışma gösterdiklerinden tercih edilirler. Yatırım maliyetleri de düşüktür.

Kompresör Kullanım Alanları Nerelerdir?

Kompresörler endüstriyel boyutta hemen hemen her işletmede kullanılır. Küçük ya da büyük olması fark etmeksizin, petrol rafinelerinden oto lastik değişimi yapan küçük işletmelere kadar her noktada karşımıza çıkabilir.

Basınçlı havanın gücü kullanılarak sıkma-sökme işlemleri, gaz sıkıştırma, mekanik dönüş hareketine ihtiyaç duyulan makinelerde pnömatik dönüş gücü, harmanlama, karıştırma, kaldırma, indirme, taşıma, kilitleme, soğutma, eğme, bükme gibi onlarca farklı hareketi basınçlı hava gücü ile yapabilmek mümkündür.

Kompresörler değişik basınç dayanımları ile üretilebilir. 0-40 Bar hava sıkıştırma gücüne sahip kompresörler en çok talep edilen ürünlerdir.

Kompresör Seçimi Hangi Parametrelere Göre Yapılmalıdır?

Kompresör seçiminde dikkat edilmesi gerekenler, konusunda iki farklı görüş öne çıkmaktadır. Bu görüşler genel olarak kompresör kapasitesi ve işletme ihtiyacı olan basınçlı hava miktarına ilişkindir. Birtakım kompresörlerde büyük tank ve büyük motor avantaj sağlarken bazı işletmelerde küçük tank ve küçük motor daha ekonomik olabilir.

Bir otomobil fabrikasında kullanılan kompresör ile küçük bir işletmede kullanılan kompresör aynı güce sahip olduklarında işletmelerden biri zararlı biri bu denklemden karlı çıkacaktır. Bu nedenle az elektrik sarfiyatı nedeni ile küçük kapasiteli kompresörler tercih edilmemelidir.

Kompresör seçimini etkileyen diğer unsurlara baktığımızda;

• Kompresör Tipi,
• Temiz basınçlı hava kapasitesi,
• Özgül enerji tüketimi,

  Özgül Enerji Tüketimi (ÖET – kWh / Nm3)	Enerji Verimliliği Değerlendirmesi
  0,085 – 0,11	Çok İyi
  0,11 – 0,13	İyi
  > 0,13	Yüksek (Problem yaratabilir)

• Hava miktarı,
• İşletme basıncı,
  • Çoğu basınçlı hava sistemleri 1 Bar’lık basınç düşmesine izin verebilecek şekilde 7 Bar basınçta çalıştırılırlar. Tüm bağlantı ekipmanları kompresörün maksimum çıkış basıncından daha büyük bir dizayn basıncına sahip olmalıdır. Son kullanım noktasında normal işletme basıncından daha küçük basınçta çalışan pnömatik aletler varsa basınç regülatörü yerleştirilmelidir.

Kompresör Kontrolünde Dikkat Edilmesi Gerekenler

Kompresör periyodik kontrolü yapılırken TS 1203 EN 286-1, TS EN 1012-1, TS EN 13445-5 (Bölüm-5: Muayene ve Deney koşulları) standartları göz önüne alınır.

• Öncelikle kompresörün bulunduğu ortam koşulları incelenmelidir.
  • Bulunduğu ortamda (kompresör dairesi) havalandırma uygunluğu
  • Aşırı sıcağa/soğuğa, yağmura, rutubete karşı alınan önlemler
  • Yanıcı, patlayıcı bir ortam olup olmadığı tesbiti
• Kompresör dış yüzeyinde deformasyon, çatlak, usur olup olmadığı incelenir yani gözle kontrol yapılır.
• Yağ sızıntısı olup olmadığı kontrol edilir.
• Kompresörün hava emişinde filtre olup olmadığı ve temiz hava emişini sağlayıp sağlamadığı kontrol edilir.
• Seperatörünün çalışıp çalışmadığı kontrol edilir.
• Kompresör ile tank arasındaki çek-valf kontrol edilir.
• Su ve yağ gibi pislik tutucuların uygunluk kontrolü yapılır.
• Kompresöre bağlı hava tankı (kompresör tankı) kontrolü yapılmalıdır
  • Tank genel görünüşü, gözle muayenesi yapılır.
  • Tank üzerindeki ekipmanlar kontrol edilmelidir (manometre, emniyet ventili, presostat (otomatik basınç ayarlayıcı) çek valf…)
  • Basınçlı havayı tahliye edilen musluğun kontrolü.
  • Basınçlı hava tesisatında kaçak kontrolü (hidrostatik test veya pnömatik test ile yapılır)

Kompresöre Uygulanan Testler

HİDROSTATİK BASINÇ TESTİ
Kompresöre ait hava tankının periyodik kontrolü hidrostatik basınç testi ile yapılmaktadır.

El pompası ile bağlantısı yapılan hava tankının içine su basılarak işletmenin çalıştığı basıncın 1.5 katı basınç uygulanır. Hava tankı, 10 bar basınca kadar yavaş yavaş çıkartılır ve daha sonraki basınç yükselmesi 1-2 bar/dk olarak yapılır. Hava tankı üzerindeki manometre ile el pompası üzerindeki manometre karşılaştırılarak doğru gösterip göstermediği kontrol edilir. 30 dakika zaman içinde aşağıdaki kontroller yapılır:

• Çek Valf Kontrolü: Kompresörün çalışması esnasında hava tankı içerisinde oluşan basınçlı havanın geri dönmesini engelleyen çek valfin sağlam olup olmadığı kontrol edilir.
• Hava Tankı Sızıntı Kontrolü: Hava tankının kaynak yerleri bağlantı kısımlarında su sızıntısı olup olmadığı kontrol edilir.
• Otomatiğin Kontrolü: Eğer kompresörün otomatiği çalışma anında kontrol edilmemişse hava tankına su basıncı uygulaması sırasında işletmenin çalışma basıncına ulaştığı anda otomatikte hafif bir ses duyulur. Bu ses ayarlanan basınçla otomatiğin içerisindeki anahtardan elektrik devresi kesilirken çıkan mekanik bir sestir.
• Hidrolik Su Basıncının Düşürülmesi: Bütün kontroller yapıldıktan sonra el pompasının musluğu açılarak hava tankı içerisindeki su basıncı sıfıra düşürülür.
• Emniyet Ventili Kontrolü: Basıncı sıfıra düşürdükten sonra emniyet ventili yerine takılan kör tıpa sökülerek yerine emniyet ventili takılır. Emniyet ventilinin işletmenin çalıştığı basıncın biraz üstünde basınçta açıp açmadığı el pompası ile hidrolik basınç uygulanarak manometreden gözlenir. Şayet açmıyorsa emniyet ventilinin ayarlanması yapılır.

Hidrostatik Basınç Testi Sonrası Yapılan İşlemler

• Hidrolik basınç testi uygulaması esnasında yapılan tüm kontroller bittikten sonra yine el pompası musluğu açılarak basınç sıfıra düşürülür.
• El pompasını hava tankına bağlayan boru ve rakorlar sökülür.
• Hava tankındaki kör tıpa ve kör flanşla kapatılan tüm çıkışlar sökülür.
• Hava tankı içerisine basılan su boşaltılır.
• Separatör ve tesisat boru bağlantıları yapılar.
• Otomatiğin emniyet ventilinin, çek valfin ve manometrenin son bağlantı kontrolleri yapılır.
• Kompresör işletmeye hazır hale getirilir.

PERİYODİK KONTROL NEDİR? VE HANGİ YASAL YÖNETMELİKLERE GÖRE YAPILIR?

Periyodik kontrol; işyerlerinde kullanılan makina ve teçhizatın çalışma ömrü süresince; insan sağlığına ve çevre güvenliğine zarar vermeksizin çalışmasının sağlanması için yasal mevzuat uyarınca işveren tarafından yaptırılması gereken kontrol ve denetim faaliyetleridir.

İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği'ne göre Kaldırma ve İletme Ekipmanları, Kazanlar, Basınçlı Kaplar, Elektriksel Tesisatı ve Topraklama Ölçümleri, Yangın Tesisatı, Havalandırma Tesisat, Doğalgaz İç Tesisat vb. tesisatlar ilgili standartlarda kontrol periyodu belirtilmemiş ise yılda en az 1 (bir) defa Akredite Firmalar veya TSE Hizmet Yeterliliğine sahip firmalar tarafından yapılmalı ve mevzuata uygun olarak raporlandırılmalıdır.

Kompresör Periyodik Kontrol Muayenesi Ne Sıklıkla Yapılmalıdır?

“İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği” kapsamında “EK III – Bakım, Onarım ve Periyodik Kontroller ile İlgili Hususlar” Madde 1.4 gereği “Kompresör Periyodik kontrol aralığı ve kriterleri standartlar ile belirlenmemiş iş ekipmanlarının periyodik kontrolleri, varsa imalatçının öngördüğü aralık ve kriterlerde yapılır. Bu hususlar, imalatçı tarafından belirlenmemiş ise iş ekipmanının (Kompresör) periyodik kontrolü, bulunduğu işyeri ortam koşulları, kullanım sıklığı ile kullanım süresi gibi faktörler göz önünde bulundurularak, yapılacak risk değerlendirmesi sonuçlarına göre, belirlenecek aralıklarda yapılır. Belirlenen periyodik kontrol aralığının bu yönetmelikte belirtilen istisnalar dışında bir (1) yılı aşmaması gerekir.” şeklinde değerlendirilmiştir.

Periyodik Kontrol Muayenesi Yapılmama Cezası Nedir?

331 Sayılı İSG Kanunu çerçevesinde ve “İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği” kapsamında işletmede bulunan Kompresörde gerekli kontrollerinin yapılmamasına ilişkin; ilgili kanundaki 10. Madde olan “Risk değerlendirmesi, kontrol, ölçüm ve araştırma” maddesi çerçevesinde 26/1-ç Ceza Maddesi gereği, Kanun maddesinde sözü edilen “10/4 Risklerin belirlenmesine yönelik gerekli kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmaları yapmamak.” fiili nedeniyle işverene 3000 Türk Lirası, aykırılığın devam ettiği her ay için 4500 Türk Lirası cezai işlem uygulanır.

5326 sayılı Kabahatler Kanununun 17/7 numaralı maddesi gereği “İdarî para cezaları her takvim yılı başından geçerli olmak üzere o yıl için 4.1.1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci maddesi hükümleri uyarınca tespit ve ilân edilen yeniden değerleme oranında artırılarak uygulanır” hükmü geçmektedir.