HİDROFOR NEDİR?
Hidrofor, düşük basınçtaki suyu hava ile sıkıştırmak suretiyle istenen dik mesafeye pompalayan silindirik tanklı pompalama sistemlerine denir. Bu işleyişi depolama tankı, pompa ve üzerlerine yerleştirilen yardımcı ekipmanlar sağlar. Membran olarak basınca dayanıklı ve biçimlendirilmiş lastik tercih edilmektedir. Tank içerisine su basıldığında kapalı depoda bulunan su hacmi ile birlikte hava basıncı da orantılı artar ve sıkışmış olan hava, suyun yüzeyine basınç uygular. Bu şekilde devreye basınçlı suyun gönderilmesi sağlanır. Bir hidrofor sisteminin kurulumu aşağıdaki gibidir.
Bir Hidrofor Sisteminde Yer Alan Elemanlar
- Hidrofor Tankı: Şebeke suyu yetersiz kaldığında kapalı sistemi içinde bulunan suyu basınçlandırarak suya ihtiyaç olan mahaller için suyu barındıran basınçlı kaptır.
- Emniyet Valfi: Yüksek basınçlarda açılarak hidroforu patlamaya karşı korur.
- Basınç Göstergesi: Hidrofor içindeki anlık basınç değerini gösterir.
- Basınç Şalteri: Pompayı, basınca bağlı olarak devreye sokar veya devreden çıkartır.
- Basınçlı Hava Giriş Valfi: Basınçlı havayı hidrofora aktaran kısım.
- Su Seviye Göstergesi: Hidrofor tankındaki suyun seviyesini görmemizi sağlar.
- Hidrofor Su Giriş ve Çıkış Valfleri: Pompadan çekilen suyun hidrofora girişini sağlayan ve hidrofordaki suyun şebekeye çıkışını sağlayan valfler.
- Boşaltma Valfi: Hidrofordaki suyu boşaltmaya yarar.
- Drain Valfi: Hidrofor tankı dibinde bulunan yabancı maddeleri tahliye etmeyi sağlar.
- Kontrol paneli: Sistemi kontrol etmeye yarar.
- Pompa: Su tanklarından çektiği suyu hidrofora gönderir. Üzerinde emme ve basma valf ile göstergeleri bulunur.
- Filtre: Su içindeki yabancı maddeleri temizler. Üzerinde giriş, çıkış ve by-pass valfleri bulunur.
- Filtre Bypass Valfi: Filtrede ani bir durum olduğunda sistemi durdurmadan filtre giriş ve çıkış valflerini kapatarak filtreyi değiştirmemizi sağlar.
- Su Tankı: İçinde su bulunduran hazneler. Üzerinde suyun giriş ve çıkışını sağlayan valfler bulunur.
- Alıcılar (Receivers): Şebeke suyunun yani hidrofor tankından çekilen suyun gittiği kısımlar (lavabo musluk, vs.)
Bir Hidrofor Sisteminin Çalışma Şekli
- Kontrol panelinden sistem açılır.
- Hidrofor kazanı çıkış valfi, alıcı valfleri açıldığında hidrofordaki su şebekeye dağıtıldığından tank içindeki seviyesi inmeye başlar. Su minimuma indiğinde pompa devre girer.
- Pompa devreye girdiğinde tanklardaki su hidrofora dolmaya başlar.
- Su seviyesi maksimuma geldiğinde pompa devre dışı kalır.
Hidrofor içindeki basınç dengesi bozulursa hidrofor içerisindeki su artışına bağlı olarak basınç halen düşük görünür ve pompa devreden çıkmaz. Hidrofor max seviyesini geçtiğinde basınç göstergesinde ani bir yükseliş meydana gelir. Bunun gibi ani yükselişler hem hidrofora hem basınç ekipmanlarına hem de pompaya zarar verir. Bu tarz durumlarda kontrol panelinden pompa çalışması durdurulmalı, hidrofor çıkış valfi açılmalı ve su seviyesinin normale inmesi beklenmelidir.
Hidrofor Kullanım Alanları Nerelerdir?
Kullanım amaçlarına göre hidroforlar basitçe Kullanım Suyu Hidroforları, Bahçe Sulama Hidroforları, ve Proses Suyu Hidroforları olmak üzere sınıflandırılırlar.
Bu amaçlar göz önüne alındığında binalarda, sitelerde, okullarda, iş merkezlerinde, otellerde, fabrikalarda, sosyal tesislerde basınçlı su ihtiyacının karşılanması isteğine bağlı olarak kullanılırlar. Arzu edilen basınçta sürekli ve konforlu su sağlamak için hidrofor hesabı yapılmalı ve pompa tipine uygun olarak hidrofor pompası ve hidrofor basınç tankı seçimi gerçekleştirilmelidir. Bununla beraber, kontrol paneli ile pompanın devreye girişi/çıkışı kontrol edilerek enerji tasarrufu sağlanmalı ve doğru hidrofor hesabı ile pompanın verimli olarak uzun ömürlü çalışması sağlanmalıdır.
Hidrofor Sistemi Seçimi Hangi Parametrelere Göre Yapılmalıdır?
Hidrofor seçimi yaparken uygun işletme ve çevre koşulları çok önemlidir. Bu sebepten dolayı en
önemli parametreler hidroforun debisi ve basma yüksekliği ile kullanılacak mahaldehi kat, daire,
yerleşim bölümü sayısıdır.
Bu ana parametrelerin yanında;
- Su deposunun hidrofora göre konumu (Buna göre emiş gerekip gerekmediği belirlenir)
- Kullanılacak suyun özellikleri (sıcaklık, suda çözünmeyen maddelerin varlığı),
- Genleşme tankının hacmi,
- Hidroforun yerleştirileceği mekanın özellikleri,
- Elektrik şebekesinin özellikleri,
hidrofor seçiminde belirleyici parametrelerdir.
Bir Hidrofor Sistemindeki Parametrelerin Belirlenmesi
Hidrofor Sisteminin Çalışma Basıncı Aralığı
Hidroforun çıkış kolektöründeki basınç, hidroforun emiş kolektöründeki giriş basıncı ile hidroforun kendi oluşturduğu basıncın toplamıdır.
Türkiye’de hidroforlar genelde hidroforla aynı seviyedeki atmosfere açık bir su deposundan beslendikleri için hidrofor girişindeki basınç ihmal edilecek seviyelerdedir.
Hidroforun çalışma basıncı tayin edilirken;
- Binanın statik yüksekliği
- En üst katlardaki minimum akış basıncı,
- Borularda oluşan sürtünme kayıpları,
- Su sayacında oluşan kayıplar,
- Filtreler ve diğer ekipmanlardaki toplam kayıplar hesaplanmalıdır.
(mSS: 1 m yükseklikte su sütununun dikey etkisi ile yüzeye yaptığı basınçtır. Pratikte 1 mSS=10 Bar kabul edilir.)
Hidroforun sağlaması gereken basınç hesaplanırken dikkat edilmesi gereken diğer bir nokta da statik su basıncının tesisatın hiçbir noktasında 5 barı geçmemesinin temin edilmesidir. DIN 1988 normunda konforlu bir su kullanımının sağlanabilmesi ve armatürlerin sağlıklı çalışabilmesi için giriş basıncının 5 barı geçmesi durumunda basınç düşürücü kullanılması veya tesisatta bölgesel basınçlandırma şart koşulmaktadır.
Hidrofor Sisteminde Debinin Belirlenmesi
Hidrofor için debi belirlenirken iki ana kriter vardır: Birim zamanda tüketilmesi ön görülen su hacmi ve eş zaman faktörü. Eş zamanlı kullanım faktörü, çok kullanıcı sistemlerdeki kullanıcıların kaç tanesinin aynı anda ön görülen miktarda su tüketebileceği olasılığını değerlendiren bir faktördür.
Debi hesabında kullanılan kavramlar;
A: Aile, daire, mahal sayısı (litre/saat)
T: Bireyin günlük su tüketimi (litre/gün)
B: Aile içindeki ortalama birey sayısı
F: Eş zamanlı su kullanım faktörü olmak üzere;
Q=A* T* B* f (litre/saat) olarak hesaplanır.
| Kullanım Alanı | Günlük Tüketim (lt/gün) |
|---|---|
| Toplu Konutlar | 150 |
| Lüks Konutlar | 200 |
| Lüks Villalar | 225 |
| Misafirhaneler | 100 |
| Oteller | 150 |
| Hastaneler | 200 |
| Bürolar | 80 |
| Okullar | 20 |
| Yatılı Okullar | 100 |
| Alışveriş Merkezleri | 50 |
Eş Zamanlı Su Kullanım Faktörü (f)
| Daire Sayısı | f Değeri |
|---|---|
| 4 daireye kadar | 0,66 |
| 10 daireye kadar | 0,45 |
| 20 daireye kadar | 0,40 |
| 50 daireye kadar | 0,35 |
| 100 daireye kadar | 0,30 |
| 100 daireden fazla | 0,25 |
Hidrofor Kontrolünde Dikkat Edilmesi Gerekenler
Hidrofor periyodik kontrolü yapılırken genel basınçlı kaplar için geçerli olan TS EN 13445-5 (Bölüm-5: Muayene ve Deney koşulları), TS10576, TS 1911, TS 13831, TS 11490 standartları göz önüne alınır.
- Hidrofor tankı üzerinde yama kaynağı var mı diye kontrol edilir.
- Hidrofor tank yüzeylerinde eziklik, çarpıklık, eğri kaynak dikişi olup olmadığı kontrol edilir.
- Ultrasonik muayene ile sac kalınlığı kontrol edilir ve bu değerin 3 mm’den az olmaması gerekir.
- Hidrofor tankı üzerindeki manometre, emniyet ventili, basınç otomatiği olup olmadığı ve bunların çalışıp çalışmadığı kontrol edilir.
- En alt seviyede tahliye musluğu olup olmadığına bakılır.
Hidrofora Uygulanan Testler
Hidrostatik Basınç Testi
- Hidrofor tankı emniyet ventili sökülür ve tesisata bağlantı kısımlarındaki vanalar körlenir.
- Hidrofor tankının içine en üst seviyesinden içeride hiç hava kalmayacak şekilde su doldurulur.
- El pompası hidrofor tankına boru ve ana rakorlarla bağlanır.
- El pompası ile bağlantısı yapılan hidrofor tankının içine su basılarak işletmenin çalıştığı basıncın 1.5 katı basınç uygulanır. 30 dakika zaman içinde aşağıdaki kontroller yapılır.
- Hidrofor Tankı Sızıntı Kontrolü: Hidrofor tankının kaynak yerleri bağlantı kısımlarında su sızıntısı olup olmadığı kontrol edilir.
- Otomatiğin Kontrolü: Hidrofor tankına su basıncı uygulaması sırasında işletmenin çalışma basıncına ulaşıldığı anda otomatikte hafif bir ses duyulur. Bu ses ayarlanan basınçla otomatiğin içerisindeki anahtardan elektrik devresi kesilirken çıkan mekanik bir sestir.
- Hidrolik Su Basıncının Düşürülmesi: Bütün kontroller yapıldıktan sonra el pompasının musluğu açılarak hidrofor tankı içerisindeki su basıncı sıfıra düşürülür.
- Emniyet Ventili Kontrolü: Basıncı sıfıra düşürdükten sonra emniyet ventili yerine takılan kör tıpa sökülerek yerine emniyet ventili takılır. Emniyet ventilinin işletmenin çalıştığı basıncın biraz üstünde basınçta açıp açmadığı el pompası ile hidrolik basınç uygulanarak manometreden gözlenir.
Hidrostatik Basınç Testi Sonrası Yapılan İşlemler
Hidrolik basınç testi uygulaması esnasında yapılan tüm kontroller bittikten sonra Hidrofor tankı içerisine basılan su boşaltılır ve gerekli bağlantıları yapılarak Hidrofor işletmeye hazır hale getirilir.Ultrasonik Kalınlık Ölçüm Testi
Basınçlı kabın üst bombe, silindirik bombe ve alt bombe olarak 3 parçalı şekilde olduğu
düşünülürse. Alt ve üst bombeden toplamda 4 noktadan ölçüm alınır. Silindirik bombeden ise
minimum 4 nokta olmak üzere kabın hacmine göre ölçüm nokta sayısı belirlenir.
Hidrofor Periyodik Kontrol Muayenesi Ne Sıklıkla Yapılmalıdır?
“İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği” kapsamında “EK III – Bakım, Onarım ve Periyodik Kontroller ile İlgili Hususlar” Madde 1.4 gereği “Basınçlı Kazan Periyodik kontrol aralığı ve kriterleri standartlar ile belirlenmemiş iş ekipmanlarının periyodik kontrolleri, varsa imalatçının öngördüğü aralık ve kriterlerde yapılır. Bu hususlar, imalatçı tarafından belirlenmemiş ise iş ekipmanının (Hidrofor)periyodik kontrolü, bulunduğu işyeri ortam koşulları, kullanım sıklığı ile kullanım süresi gibi faktörler göz önünde bulundurularak, yapılacak risk değerlendirmesi sonuçlarına göre, belirlenecek aralıklarda yapılır. Belirlenen periyodik kontrol aralığının bu yönetmelikte belirtilen istisnalar dışında bir (1) yılı aşmaması gerekir.” şeklinde değerlendirilmiştir.
Periyodik Kontrol Muayenesi Yapılmama Cezası Nedir?
331 Sayılı İSG Kanunu çerçevesinde ve “İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği” kapsamında işletmede bulunan Hidrofor Tankı gerekli kontrollerinin yapılmamasına ilişkin; ilgili kanundaki 10. Madde olan “Risk değerlendirmesi, kontrol, ölçüm ve araştırma” maddesi çerçevesinde 26/1-ç Ceza Maddesi gereği, Kanun maddesinde sözü edilen “10/4 Risklerin belirlenmesine yönelik gerekli kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmaları yapmamak.” fiili nedeniyle işverene 3000 Türk Lirası, aykırılığın devam ettiği her ay için 4500 Türk Lirası cezai işlem uygulanır.5326 sayılı Kabahatler Kanununun 17/7 numaralı maddesi gereği “İdarî para cezaları her takvim yılı başından geçerli olmak üzere o yıl için 4.1.1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci maddesi hükümleri uyarınca tespit ve ilân edilen yeniden değerleme oranında artırılarak uygulanır” hükmü geçmektedir.
PERİYODİK KONTROL NEDİR? VE HANGİ YASAL YÖNETMELİKLERE GÖRE YAPILIR?
Periyodik kontrol; işyerlerinde kullanılan makina ve teçhizatın çalışma ömrü süresince; insan sağlığına ve çevre güvenliğine zarar vermeksizin çalışmasının sağlanması için yasal mevzuat uyarınca işveren tarafından yaptırılması gereken kontrol ve denetim faaliyetleridir.
İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği'ne göre Kaldırma ve İletme Ekipmanları, Kazanlar, Basınçlı Kaplar, Elektriksel Tesisatı ve Topraklama Ölçümleri, Yangın Tesisatı, Havalandırma Tesisat, Doğalgaz İç Tesisat vb. tesisatlar ilgili standartlarda kontrol periyodu belirtilmemiş ise yılda en az 1 (bir) defa Akredite Firmalar veya TSE Hizmet Yeterliliğine sahip firmalar tarafından yapılmalı ve mevzuata uygun olarak raporlandırılmalıdır.